Cûdahiya di navbera grafît û karbonê de çi ye?

Cûdahiya di navbera grafît û karbonê de di navbera madeyên karbonê de di awayê çêbûna karbonê de ye. Atomên karbonê di zincîr û xelekê de bi hev ve girêdidin. Di her madeyek karbonê de, pêkhatinek bêhempa ya karbonê dikare çêbibe.

Karbon madeya herî nerm (grafît) û madeya herî hişk (elmas) çêdike. Cûdahiya sereke di navbera madeyên karbonê de di awayê çêbûna karbonê di her madeyê de ye. Atomên karbonê di zincîr û xelekê de bi hev ve girêdidin. Di her madeyek karbonê de, pêkhatinek bêhempa ya karbonê dikare çêbibe.
Ev hêman xwedî şiyana taybetî ye ku bi tena serê xwe girêdan û pêkhateyan çêbike, ku ev jî şiyana rêzkirina û ji nû ve rêzkirina atomên xwe dide wê. Ji hemû hêmanan, karbon herî zêde pêkhateyan çêdike - dora 10 milyon pêkhateyan!
Karbon xwedî gelek karanînên cûrbecûr e, hem wekî karbona saf û hem jî wekî pêkhateyên karbonê. Bi giranî, ew wekî hîdrokarbonan bi şiklê gaza metan û petrola xav tevdigere. Petrolê xav dikare were distîlkirin û bibe benzîn û keroşîn. Her du made jî wekî sotemenî ji bo germî, makîneyan û gelekên din kar dikin.
Karbon her wiha berpirsiyarê çêbûna avê ye, ku pêkhateyek ji bo jiyanê pêwîst e. Ew di heman demê de wekî polîmeran jî heye wekî seluloz (di nebatan de) û plastîk.

Ji aliyekî din ve, grafît alotropek karbonê ye; ev tê vê wateyê ku ew madeyek e ku bi tevahî ji karbona paqij pêk tê. Alotropên din elmas, karbona amorf û komirê ne.
Peyva "Grafît" ji peyva Yewnanî "graphein" tê, ku di Îngilîzî de tê wateya "nivîsandin". Grafît forma herî stabîl a karbonê ye, dema ku atomên karbonê bi hev ve girêdidin û dibin pel.
Grafît nerm e lê pir bihêz e. Li hember germê berxwedêr e û di heman demê de germê baş guhêzbar e. Di kevirên metamorfîk de tê dîtin, ew wekî madeyek metalîk lê nezelal xuya dike, bi rengek ji gewrê tarî heta reş diguhere. Grafît rûn e, taybetmendiyek ku wê dike rûnkerek baş.
Grafît di çêkirina cama de wekî pigment û madeyek qalibkirinê jî tê bikar anîn. Reaktorên nukleerî jî grafît wekî moderatorê elektronan bikar tînin.

Ne ecêb e ku çima karbon û grafît wekî yek û heman tişt têne bawerkirin; axir, ew pir nêzîkî hev in. Grafît ji karbonê tê û karbon jî dibe grafît. Lê heke hûn ji nêz ve li wan binêrin, hûn ê bibînin ku ew ne yek û yek in.